Abasore n’inkumi barengeje imyaka 18 y’amavuko batuye mu murenge wa Gikomero, bifuza ko bahabwa ikiciro cy’ubudehe kihariye, bityo ntibakomeze kubarirwa mu kiciro cy’ababyeyi babo.
Nk’uko tubikesha Pax Press (Umuryango w’Abanyamakuru baharanira amahoro), urubyiruko ruvuga ko rutabona amahirwe yo kwiteza imbere mu gihe bakibarurwa mu byiciro by’ubudehe by’ababyeyi babo.
Iyamuremye Eliyasi umusore wo mu kigero k’imyaka 20 yemeza ko urubyiruko rutabona amahirwe yo kwiteza imbere iyo rukibarirwa mu icyiciro cy’ubudehe cy’iwabo ndetse no kubona ubwizungane mu kwivuza (Mutuelle de Santé).
Uyu musore, yemeza ko yirukanywe ku kazi kuko umuryango we utigeze uriha amafaranga y’Ubwisungane mu kwivuza. Ati “Akazi nakoraga kansabaga ubwisungane mu kwivuza, kuko kubaka umuhanda bifite impanuka nyinshi. Ubwo nakoraga ku muhanda Nyagatatare-Base. Ababyeyi bari batarishyura Mituweli, bituma mbura amahirwe yo kuguma ku kazi. Ndasaba ko urubyiruko rwahabwa ikiciro cy’ubuhede cyarwo, kandi tukajya twitangira ubwisungane mu kwivuza.”
Mushimiyimana Claudine uri mu kigero cy’imyaka 22, avuga ko haba igihe umubyeyi ashobora kubura amafaranga yuzuye y’ubwisungane mu kwivuza, nyamara abana kakuze, bashobora kuyibonera, bityo ntibakomeze kubera umuzigo ababyeyi babo. Ati “Twifuza ko urubyiruko ruhabwa ikiciro cyarwo cy’ubudehe kugira ngo ubutinde bwo kuriha ubwisungane mu kwivuza bugabanuke, kandi n’irubwiruko aho ruri hose rwivuze rutabanje gutegereza ko umuryango wose uba warishye amafaranga yose y’ubwisungane”.
Ababyeyi na bo babona ko igihe umwana ufite imyaka y’ubukure, afite n’ubushobozi bwo gukorera amafaranga, yahabwa ikiciro cy’ubudehe agakurwa ku babyei, kandi akirihira amafaranga y’ubwisungane mu kwivuza.
Iki ni gitekerezo cya Vestine, umubyeyi wo mu kigero k’imyaka 40. Yagize ati “Bibaye bityo, ndumva rwose byazajya bitworohera kuriha mituweli, kuko umwana ugejeje igihe cyo kubona imirimo, kandi yinjiza amafaranga, yahabwa ikiciro ke cy’ubudehe akirihira n’ubwisungane mu kwivuza. Erega natwe byaturuhura, umubyeyi agasigarana umukoro w’abandi bana bato gusa”.
Sibomana Théodore wo mu kagari ka Gasagara, asanga guha ububasha urubyiruko rwo kugira ikiciro cy’ubudehe no kwirihira ubwisungane bwo kwivuza, byaca ugusigana kuba hagati y’abana bakuze n’ababyeyi babo. Yerekanye ko haba impaka nyinshi, umwana akavuga ko umubyeyi ariwe ufite inshingano zo kuriha ubwo byisungane, n’umubyeyi akerekana ko nta mafaranga afite. Agira ati “impaka zibura gica, amaherezo ugasanga umuryango wose umaze umwaka utarishye ubwisungane bwo kwivuza. Njye ndumwa rwose ko umwana ugejeje imyaka cumi n’umunani yajya ahabwa ikiciro ke cy’ubudehe, kandi akirihira n’ubwisungane mu kwivuza.”
Abayobozi ntibemeranya n’abaturage
Perezida w’Inama Njyanama y’Umurenge wa Gikomero, Bimenyimana Déogratias, yabwiye abaturage ko icya mbere, ubudehe ari gahunda ifasha Leta gukora igenamigambi mu kwihutisha iterambere ry’imiryango ariyo igize igihugu. Icya kabiri ni uko ubwisungane mu kwivuza ari ugushyira hamwe k’umuryango kugira ngo buri wese adasigara inyuma cyangwa abure amahirwe runaka harimo no kwivuza.
Akomeza avuga ko ariyo mpamvu urubyiruko n’ababyeyi babo bagomba gushyira hamwe, bakegeranya imbaraga zabo mu kwiteza imbere; umunyantege nke atizwa imbaraga kugira ngo nawe adasigara inyuma. Bimenyimana akangurira urubyiruko gufasha ababyeyi kwishyura ubwisungane mu kwivuza igihe babonye ubushobozi, aho kwihutira kwitandukanya n’imiryango yabo.
Ibi ni nako Minisiteri y’ubutegetsi by’igihugu (MINALOC) ibibona. Uwahoze ari Umunyamabanga wa Leta Mukabaramba Alivera, yasobanuye ko ubudehe bugamije igenamigambi hagenderewe gutekerereza ejo hazaza ku ngo, atari ku muntu ku giti cye. Asobanura ko urubyiruko rutagomba gusaba kwitandukanya n’imiryango yarwo kuko Leta ishimangira ikintu cyose gihuza umuryango (Social Cohesion) ku neza yawo, mu buryo bwose bw’imibereho.
Ubwanditsi
